Ανεμομαζώματα και ανεμοσκορπίσματα…

Τήνος Ανεμογεννήτριες. Υπέρ ή Κατά; Όποιος θελήσει να απαντήσει, αν δεν δράσει άμεσα παρασυρμένος από το θυμικό του, θα ανατρέξει προς ενημέρωση σε άρθρα, δημοσιευμένες απόψεις, επιστημονικές μελέτες που θα βρει στο διαδίκτυο, σε σχετική βιβλιογραφία, σε ενημερώσεις. Εκεί θα βρει πλήρως αντικρουόμενες -στοιχειοθετημένες ή μη- θέσεις. Πόσο πράσινη είναι η ενέργεια που παράγουν; Πόσο οικολογικός είναι ο τρόπος δημιουργίας τους; Τι γίνεται με την απόσυρση και απομάκρυνσή τους; Μπορούν να αντικαταστήσουν τις συμβατικές μεθόδους παραγωγής ηλεκτρισμού; Μειώνουν τελικά το CO2; Τι ποσοστό ενέργειας σε σχέση με την ονομαστική τους αξία τελικά παράγουν; Μπορούν μακροπρόθεσμα να εξασφαλίσουν ενεργειακή αυτάρκεια; Βλάπτουν τα πτηνά και την πανίδα; Εγκυμονούν κινδύνους ατυχημάτων και πυρκαγιών; Προκαλούν σημαντική ακουστική όχληση; Με δεδομένη την αδυναμία αποθήκευσης της παραγόμενης ενέργειας και συμπεριλαμβανομένου του κόστους αγοράς, εγκατάστασης, μεταφοράς, απόσυρσης, πόσο συμφέρουν τελικά; και αν συμφέρουν, θα μειώσουν την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας; Και όσο συνεχίζεις να διαβάζεις όλο και περισσότερα ερωτήματα γεννιούνται, συνοδευόμενα από τις αντίστοιχες, απόλυτες απαντήσεις των δύο «στρατοπέδων». Επειδή οι περισσότεροι από τους αναγνώστες δεν είναι μηχανικοί, φυσικοί, περιβαλλοντολόγοι και οικονομικοί αναλυτές θα ήταν παράλογο να προσπαθήσουν να δώσουν τη δική τους επιστημονικά τεκμηριωμένη απάντηση. Αρκεί μάλλον να πεισθούν εμπιστευόμενοι τις γνώσεις και απόψεις κάποιου εκφραστή της μίας ή της άλλης μεριάς και να συστρατευθούν αντίστοιχα. Έχει όμως καμιά σημασία όλο αυτό; Έστω ότι σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα είχε καταλήξει και αποδείξει ότι η απάντηση σε όλα σχετικά ερωτήματα ευνοεί 100% την εγκατάσταση ανεμογεννητριών και αιολικών πάρκων (αν και η πραγματικότητα φαίνεται να απέχει πολύ από αυτό), είμαστε υποχρεωμένοι να ξεκινήσουμε τις εκσκαφές; Στα διλήμματα που αντιμετωπίζουμε στο σπίτι μας, δεν βάζουμε τα δεδομένα στον υπολογιστή για να αναλυθούν από αλγόριθμο και να υλοποιήσουμε το συμπέρασμα πατώντας το enter. Τότε, γιατί να μπούμε σε αυτή τη λογική για τον τόπο μας; Ποιο είναι τελικά το «σπίτι» μας; Υπάρχουν απαντήσεις που μπορεί να δώσει ο καθένας μας σε ερωτήματα που δεν οφείλουν να είναι επιστημονικά ή τεχνικά.

– Δεν έχετε οικολογική συνείδηση; Επειδή δεν σας αρέσουν οι ανεμογεννήτριες θα μείνουμε με τα εργοστάσια, τους ρύπους και την εξάντληση των φυσικών πόρων, ενώ μπορούμε να έχουμε πράσινη ενέργεια;
Η άρνηση των ανεμογεννητριών και του επιχειρούμενου τρόπου τοποθέτησής τους δε συνιστά άρνηση της πράσινης ενέργειας και το ερώτημα προσπαθεί να δημιουργήσει εντυπώσεις. Κανένας λογικός άνθρωπος δεν αρνείται την ανάγκη παραγωγής ενέργειας με τρόπους φιλικούς στο περιβάλλον. Κανένας δεν επιθυμεί να ζει σε έναν μολυσμένο πλανήτη και σταδιακά να τον καταστρέφει. Εκτός ίσως από εκείνους που αδιαφορούν. Και αδιαφορούν συνήθως εκείνοι που έχουν βραχυπρόθεσμους στόχους και οικονομικό συμφέρον. Έτσι λοιπόν αν τα κίνητρα της εγκατάστασης ανεμογεννητριών αποβλέπουν στο περιβάλλον, οφείλουν να το σεβαστούν συνολικά. Κανείς δεν θα έλεγε όχι, αν η τοποθέτησή τους δεν ήταν παρεμβατική στο φυσικό περιβάλλον. Σίγουρα προτάσεις (π.χ. τοποθέτηση σε απομακρυσμένα/μη ορατά σημεία, υπόγειο δίκτυο, ,μικρότερες ανεμογεννήτριες με εξωτερική εμφάνιση παραδοσιακού ανεμόμυλου – έχουν υπάρξει ανάλογα case studies, ενίσχυση σπιτιών, χωριών για τη δημιουργία υποδομών που θα στοχεύουν σε πράσινες μεθόδους παραγωγής ή εξοικονόμησης, κ.α.) που θα είχαν μελετηθεί, αξιολογηθεί, παρουσιαστεί και συζητηθεί από όλους (φορείς και πολίτες) θα είχαν διαφορετική αντιμετώπιση και ενδεχομένως τύχη. Μα, θα απαντήσουν, αυτά συνεπάγονται μεγάλο κόστος! Ας απαντήσουν όμως αντίστοιχα: είναι η τοποθέτηση εξαμβλωμάτων 100 μέτρων στο τηνιακό τοπίο χωρίς κόστος; Ποιος θα πληρώσει το κόστος αυτό και σε ποιο ύψος ανέρχεται ποσοτικά και ποιοτικά; Είναι ανεκτίμητο! Και αυτό δεν είναι ρομαντισμός!

– Ως πότε θα μένετε πίσω; Δεν βλέπετε ότι οι εποχές αλλάζουν και υπάρχουν άλλες ανάγκες; Θα μπείτε εμπόδιο στην ανάπτυξη;
Στο όνομα της ανάπτυξης, ιστορικά, έχουν γίνει πραγματικά εγκλήματα σε όλη την Ελλάδα. Ο καθένας μας μπορεί αμέσως να ανακαλέσει πολλά σε όλα τα επίπεδα. Για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα, μπορούμε να θυμηθούμε τη φερόμενη ανάπτυξη στα μέσα τις δεκαετίας του ‘60 και των αρχών του ‘70 και το που οδήγησε αρχιτεκτονικά τη Χώρα της Τήνου. Οι μεγαλύτεροι έχουν να λένε για το πόσο όμορφη και γραφική ήταν η Χώρα πριν το τσιμέντο, τα «μοντέρνα» πολυώροφα κτίρια και την καταστροφή μοναδικών σημείων (σοκάκια, πετρόχτιστα αρχοντικά, ποταμάκια, παραλία, κτλ.) που βλέπουμε σε παλιές φωτογραφίες. Μια Χώρα που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από αντίστοιχες άλλων νησιών που διατηρήθηκαν και έγιναν παγκοσμίως γνωστές. Μια Χώρα που για χρόνια παρουσίαζε μια εικόνα που απέτρεπε τον δυνητικό επισκέπτη του νησιού. Ευτυχώς τελευταία έχει γίνει αντιληπτό και είναι όλο και περισσότερες οι ενέργειες για στροφή στο παραδοσιακό, για τη φροντίδα και για την ανάδειξη των γραφικών της σημείων. Μπορεί, επίσης, κανείς να σταθεί στο Πασακρωτήρι να κοιτάξει απέναντι τα βουνά του νησιού και να διαπιστώσει το μέγεθος της άναρχης δόμησης που οδηγεί στην «ανάπτυξη» των χωριών. Με αυτή την έννοια οι ανεμογεννήτριες βοηθάνε στην «ανάπτυξη». Χρειάζεται όμως τελικά να κοιτάξουμε πίσω για να πάμε πραγματικά μπροστά. Και αυτό δεν αποτελεί οπισθοδρόμηση!

– Στα αλήθεια πιστεύετε ότι οι ανεμογεννήτριες θα επηρεάσουν τον τουρισμό; θα εξετάσει ο τουρίστας αν υπάρχουν ή όχι ανεμογεννήτριες για να επισκεφτεί το νησί;
Αυτό που αναζητάει ο ταξιδιώτης δεν είναι απλά η μετακίνηση από έναν τόπο σε έναν άλλο αλλά η νέα εμπειρία. Και η εμπειρία του ταξιδιού στην Τήνο είναι μια διαφορετική τοποθέτηση στον χώρο και στον χρόνο. Βρίσκεσαι ξαφνικά μακριά από τις τσιμεντουπόλεις και τις τεχνολογικές αναφορές, σε έναν τελείως διαφορετικό χώρο, σε άμεση επαφή με τη φύση. Στην τηνιακή φύση που δεν επιβάλλεται με καταπράσινα δάση, καταρράκτες και ψηλά βουνά αλλά σε κερδίζει με την απλότητα, την «αγριάδα» της και διακριτικά σε περιμένει να ξεχωρίσεις το ωραίο από το εντυπωσιακό. Μεταφέρεσαι σε έναν άλλο χρόνο που μετράει αλλιώς. Στα παραδοσιακά χωριά που διατηρούνται όπως παλιά. Ένας χρόνος που δεν σε βιάζει, που σου προσφέρει μια άλλη οπτική του πως θα μπορούσες να ζεις αν δεν είχες δεχτεί τις νέες ανάγκες, το άγχος και την πίεση που σου προκαλούν. Αν ενώ περπατούσες στο γραφικό σοκάκι του χωριού εμφανιζόταν ξαφνικά μπροστά σου ένα μικρό Mall η μαγεία και η διαφορετική εμπειρία θα εξαφανίζονταν. Καμιά φορά αρκεί ένα επιπρόσθετο στοιχείο για να καταστρέψει το σύνολο. Μιλώντας για τουρισμό, αυτό το γνωρίζει καλά το marketing. Αφού καθορίσεις και περιγράψεις το ποιος είσαι και το πώς θέλεις να παρουσιάζεσαι (positioning) στο κοινό (target group) που μπορεί να σε εκτιμήσει και να σε επιλέξει, περιγράφεις και προωθείς την τουριστική εμπειρία που εδράζεται στα ανταγωνιστικά σου πλεονεκτήματα. Οτιδήποτε δεν είναι σύμφωνο με το ποιος είσαι, θέτει σε άμεσο κίνδυνο το όλο οικοδόμημα από τη στιγμή που υπάρχει ασυμφωνία με τις προσδοκίες που καλλιέργησες. Αρκεί να προσθέσεις μόνο ένα άσχετο υλικό σε μια συνταγή για να καταστρέψεις το φαγητό. Αυτό βέβαια δεν αφορά μόνο στις ανεμογεννήτριες, αλλά σε οποιαδήποτε ενέργεια παραφωνεί και αποπροσανατολίζει από την πραγματική σου ουσία. Γιατί αν δεν είσαι ο εαυτός σου, αργά ή γρήγορα κανείς δεν θα σε προτιμάει.
“Ήρθα μια φορά για προσκύνημα στην Τήνο και από τότε έρχομαι συνέχεια”, “Ήρθα τυχαία και κόλλησα με το νησί”, “Την Τήνο την ερωτεύτηκα αμέσως, έχει «κάτι» αυτό το νησί”, “Ήρθα για καλοκαιρινές διακοπές και αποφάσισα ότι θα μείνω εδώ για πάντα”, “Έχει μια ενέργεια η Τήνος…”. Πόσες φορές δεν έχετε ακούσει τα παραπάνω; Γιατί το λένε; Επειδή η Τήνος ανταποκρίθηκε στην κάλυψη των πρακτικών τους αναγκών σε εποχές μάλιστα με πολύ περιορισμένες τουριστικές υποδομές σε σχέση με σήμερα; Η ενέργεια που περιγράφουν σίγουρα δεν είναι ηλεκτρική, παραγόμενη από ανεμογεννήτριες. Μάλλον αναφέρονται στην ενέργεια που περιγράφει ο Α. Σώχος: “… ο αγριοβοριάς που φυσά και λυσσομανά ολοκαιρίς, συντελεί σ’αυτό το πνευματικό ξύπνημα, καθώς και στη δημιουργία και καλλιέργεια του ωραίου”.

– Η αισθητική είναι υποκειμενική. Εμένα μου αρέσουν οι ανεμογεννήτριες. Ποιος θα πει τι είναι ωραίο;
Διαβάσαμε και ακούσαμε πολλά. Ότι οι ανεμογεννήτριες είναι όμορφες και αποτελούν τη σύγχρονη μετεξέλιξη των μύλων. Προσπάθειες να τις αξιολογήσουν αισθητικά με κριτήρια που χρησιμοποιούν οι κριτικοί τέχνης υπονοώντας λίγο πολύ ότι πρόκειται για σύγχρονα έργα τέχνης. Ο καθένας έχει δικαίωμα στην αισθητική του και στην άποψή του. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν επιχειρεί να την επιβάλλει. Η δική μου άποψη είναι ότι η αισθητική αποκαλύπτει την ηθική. Αυτό που οι περισσότεροι ονομάζουν ωραίο στην Τήνο είναι το αυθεντικό. Αυτό που αντέχει στον χρόνο χωρίς να προσαρμόζεται σε εποχές, μόδες και τεχνητές ανάγκες. Οι περιστεριώνες, οι μύλοι, οι ξερολιθιές, το αλώνι, το κατώι, η κρήνη, τα παραδοσιακά κτίσματα εξυπηρετούσαν πρακτικές ανάγκες, έδιναν λύσεις στην καθημερινότητα. Δεν αντιμετωπίστηκαν όμως χρησιμοθηρικά (Ας κάνω εγώ τη δουλειά μου και…). Με κόπο, χρόνο, ιδρώτα και μεράκι κατασκευάστηκαν σε απόλυτη αρμονία με το φυσικό τους περιβάλλον, εξελίχθηκαν σε έργα λαϊκής τέχνης και αντικείμενα θαυμασμού διαχρονικά και παγκόσμια (βλ. Unesco). Μπορούμε να διδαχτούμε από τον Τηνιακό του παρελθόντος τί σημαίνει πράσινη ενέργεια. Να αξιοποιείς τα πάντα, να μην πετάς τίποτα, να ζεις με λιγότερα. Μπορούμε επίσης να διδαχτούμε πως είναι να ζεις με λιγότερα και να περνάς καλύτερα από το να είχες περισσότερα. Να δυσκολεύεσαι να δουλέψεις την άγονη γη, να μην σου αποδίδει αναλογικά του κόπου σου, αλλά την Κυριακή στο πανηγύρι να τσουγκράς το ρακί, να γελάς, να ρίχνεις κανέναν μπάλο και όλα μια χαρά. Αν τελικά δεν διδαχθούμε από τη σοφία του παρελθόντος και της φύσης, θα καταντήσουμε να σηκώνουμε ανεμογεννήτριες αντί για πετρόχτιστους μύλους. Όπου φυσάει ο αέρας…

Αρκετά χρόνια πριν, με αγάπη για την Τήνο, δημιουργήσαμε το Tinosecret θέλοντας όχι να αποκαλύψουμε τα μυστικά του νησιού μας, αφού άλλωστε είναι ξεχωριστά για τον καθέναν, αλλά να δείξουμε τη δυνατότητα του καθένα να ανακαλύψει στην Τήνο τα δικά του μυστικά και τελικά τον εαυτό του. Επιλέξαμε τότε την φωτογραφία με τον Αίολο θεωρώντας ότι απεικονίζει βασικά στοιχεία της Τήνου: τη φύση, τον ουρανό, τη θάλασσα, τον άνεμο, την τέχνη, τη δουλεμένη πέτρα. Σήμερα θα μπορούσαμε εύκολα, προκειμένου να δείξουμε την φθορά και να κινητοποιήσουμε τον αγώνα κατά των ανεμογεννητριών, να τοποθετήσουμε με Photoshop ένα αιολικό πάρκο πάνω στον Πλανήτη. Δεν το κάνουμε όμως. Είναι θέμα αισθητικής…

Κωστής Αθηναίος

Υ.Γ. Στο Facebook έχει δημιουργηθεί από ομάδα Τηνιακών η σελίδα Η Τήνος κατά των ανεμογεννητριών που παρέχει ενημέρωση για τις εξελίξεις και δράσεις γύρω από το θέμα ενώ παράλληλα φορείς και σύλλογοι παίρνουν θέση κατά των ανεμογεννητριών με αντίστοιχες ανακοινώσεις και ψηφίσματα. Ενημέρωση, διάδοση και δράση οφείλουμε όλοι στην Τήνο!